 |
РОДНЫЯ ВОБРАЗЫ
|
|
Вобразы мілыя роднага краю,
Смутак і радасьць мая!..
Якуб Колас
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Вова, Вова
|
* * *
У плане пакой квадратны. Вышыня сцяны роўная яе даўжынi. Акно i дзверы зачынены. У пакоi цёпла. Пахне шпалерным клеем. Падлога акуратна заслана абгортачнай папераю. На паперы, пасярэдзiне пакоя, стосам ляжаць стужкi шпалераў. Стужкi аднолькавай даўжынi. Сцены, з якiх знялi старыя шпалеры, падобныя да геаграфiчных картаў, а дзiркi ад цвiкоў – на абазначэннi населеных пунктаў. Аконная рама акрэслiвае чатыры фрагменты мiкрараённага краявiду. Аконная рама белая, як столь i дзверы. У адным з чатырох кутоў стаяць лескi, каля iх – табурэт. Калi куты пакоя злучыць па столi ўяўнымi дыяганалямi, якраз у кропку перакрыжавання ўбiты крук, на якiм вiсiць шкляны шараабрысны свяцiльнiк. Шар не гарыць. У пакоi светла. За акном дзень. На падваконнi ляжаць каўпакi ад дзвюх разетак i выключальнiка, адвёртка i шэсць вiнтоў. Шыбы запацяваюць, зацягваюцца мутнасцю. Кубiчная прастора адгароджана ад свету стандартным акном, пабеленай столлю, дашчанай падлогаю i гладкiмi дзвярыма.
У пакоi двое рабочых. Старэйшы мае пяцьдзесят гадоў. Маладзейшаму каля дваццацi пяцi. На абодвух цёмныя курткi, шырокiя порткi i грубыя чаравiкi з рантам. Вопратка i абутак у крапках мелу, фарбы i клею. У старэйшага двухдзённая шарая, што порах, шчацiна. Маладзейшы чыста паголены. На галовах у iх аднолькавыя берэты, раней чорныя, а зараз выцвiлыя, шарыя. Рабочыя працуюць моўчкi, добра ведаючы кожны свае абавязкi i магчымасцi. Старэйшы рабочы на некалькi сантыметраў меншы ростам за маладзейшага. Якi, як i напарнiк, мае незапамiнальную, звычайную, нiчым не адметную знешнасць. Усе рысы, жэсты, рухi, паводзiны гэтых рабочых маглi б належаць iншым, але на дадзены момант належаць iм.
Адна сцяна кубiчнага пакоя, сцяна, дзе рабочыя знялi каўпакi з разетак i выключальнiка, сцяна, у якой няма нi акна, нi дзвярэй, агульная з другiм пакоем двухпакаёвай кватэры.
Другi пакой мае iншы выгляд, процiлеглы выгляду першага пакоя. У плане другога ляжыць не квадрат, а прамакутнiк, складзены з двух квадратаў. Пакой мае два аднолькавыя акны. У iм пабеленая столь, новыя шпалеры i свежапафарбаваная, але ўжо два днi як сухая, падлога. Ён бiтма набiты мэбляю i рознымi неабходнымi i непатрэбнымi рэчамi, каб не замiналi рамантаваць астатняе памяшканне. У пакоi цяжка знайсцi i нават убачыць канкрэтную рэч. Усё стаiць i ляжыць без логiкi i парадку адно перад адным, адно на адным, адно за адным… Канты, вуглы, куты, рагi, плоскасцi, заглыбленнi, адтулiны, дзiркi, складкi, а не рэчы прадстаюць перад вачыма. Урачыстасць, парад, фэст, а ў рэшце рэшт – гармiдар рэчаiснасцi, матэрыi, быту i дабрабыту. Метал, шкло, дрэва, керамiка, папера, тканiна i шмат, шмат iншых матэрыялаў, з якiх утвараюцца iнтэр’еры, перамешваюцца, пераплятаюцца, перакрэслiваюць адзiн аднаму незалежнасць i адасобленасць. Жыллё трансфармуецца ў лабiрынт фактур i афарбовак.
На фоне трыумфу неабавязковых нацюрмортаў двое хлопцаў глядзяць тэлевiзар. Большаму, дванаццацiгадоваму, даручана глядзець меншага, шасцiгадовага. Меншаму наказана слухацца. Яны ўдвух сядзяць на адным крэсле, утаропiўшыся ў выпуклы экран. Большы з хлопцаў, яго клiчуць Вовам, уважлiва сочыць за падзеямi на тэлеэкране. Меншы, у яго iншае iмя, час ад часу паглядае на Вову. Гэтыя хлопцы – браты. Большы правай рукою абдымае меншага за плечы, каб той не з’ехаў з крэсла. Меншы, як i брат, маўчыць. Хлопцы падобныя, вельмi падобныя, можна было б сказаць, што гэта адзiн i той жа чалавек адначасова жыве ў розных узростах, каб не вочы. У меншага яны неаднолькавыя – правае па-славянску блакiтнае, а левае шарае. Вова мае цёмныя, ледзь не чорныя, азiяцкiя вочы. На тэлеэкране з каляровых нiтак плятуцца электравыявы.
* * *
У кубiчным пакоi працягваецца праца. Маладзейшы рабочы час ад часу ўзлазiць на лескi. Тады старэйшы намазвае клеем шпалерыну. Мужчыны ўважлiва правяраюць, каб арнаменты на папярэдне прыклеенай стужцы супалi з арнаментамi наступнай. Пакуль намазваецца чарговая стужка, маладзейшы паспявае пераставiць лескi на паўметра наперад. Старэйшы працуе няспешна ў знойдзеным i замацаваным за гады рытме. Усе аперацыi паўтараюцца i паўтараюцца без вiдавочных змен. Упэўненыя рукi маладзейшага разгладжваюць вiльготную паперу на даволi роўнай плоскасцi кватэрнай сцяны. Перад тым як пачаць намазваць стужку, старэйшы акуратна, каб не расплёхаць, размешвае клей у белым эмалiраваным тазе. У белым вiры круцiцца скажонае адлюстраванне пакоя з яркiм светлым акном.
– Асцярожна! Ты тут асцярожна, каля разеткi. Можа токам ляснуць. Чуеш? – папярэджвае старэйшы.
– Чую. Я i так асцярожна.
– Можа, выкруцiць пробкi? А?
– Не трэба. Я асцярожна. Малыя тэлевiзар глядзяць.
– Глядзi сам. Я папярэдзiў, – старэйшы намазвае чарговую стужку.
– Хопiць. Наступную не намазвай. Гэтую клеiм i– абедаем, – загадвае маладзейшы.
– Добра, амаль палову зрабiлi. А што, дарэчы, на абед? А?
– Грыбны суп, калдуны i кампот з яблыкаў.
– Няблага, як у рэстаране, нават кампот з яблыкаў.
– А я не люблю калдуны. I бульбу не люблю – нi смажаную, нi печанаю, нiякую. Мне лепш есцi хлеб, чым бульбу.
– Аддасi iх мне, я люблю ўсялякую бульбу, нават халодную замест хлеба.
– Не магу, не магу галодным працаваць. Ды ў ядзе я даўно перастаў разбiрацца. Ем усё, што даюць. Люблю не люблю, а ем.
– Мы шмат робiм таго, што не любiм. Ад гэтага нiкуды не падзенешся, – сцвярджае старэйшы рабочы.
– Не падзенешся, гэта то так, – згаджаецца маладзейшы.
У ванным пакоi ўсхвалявана лапочуць неадрэгуляваныя краны. Манатонна, з поўнай адсутнасцю тэмпераменту, мармыча гарачы. Парыпвае, мяняе танальнасцi, павiсквае халодны. Шумiць вертыкальны струмень.
– Скажы «р-р-рыба», – Вова звяртаецца да брата.
– Не хачу.
– Скажы.
– Ну, выба.
– Ужо лепш. Раней была фыба.
– Я навучуся. Пваўда?
– Канечне, навучышся. Абавязкова! – Вова ўстае з крэсла, гладзiць кароткападстрыжаную галаву брата i працягвае гаварыць: – I я раней гаварыў лыба замест рыба. I як сам бачыш, навучыўся.
– А як ты навучыўся? – меншы скiдвае Вовiну руку са сваёй галавы.
– Паўтараў, паўтараў розныя словы, дзе ёсць «р», i нiчога не атрымлiвалася. Лыба заставалася лыбаю. Я ўжо думаў, што нiколi не навучуся, што ўсё жыццё буду з лыбай жыць. Але не. На кухнi мацi пякла дранiкi, я падышоў i сказаў: «Мама, я хачу дррранiк». I ўсё. I навучыўся. Заўсёды ёсць адно слова, з якога пачынаеш добра вымаўляць «р-р-р».
– Дв-в-ванiк! Дв-в-ванiк! Дванiк! – у вачах меншага брата з’яўляецца расчараванне.
– У кожнага гэтае слова сваё. У мяне быў дранiк. У цябе будзе iншае.
– Якое будзе ў мяне? Ты скажы мне яго.
– Я не ведаю, i нiхто не ведае. Толькi калi ты навучышся вымаўляць «р-р-р», тады даведаешся.
– А калi я навучуся?
– Хутка, табе ўжо шэсць гадоў. Хутка навучышся. Рабочыя ўжо есцi пайшлi, – Вова пераводзiць гутарку на iншую тэму.
– Ага, яны ядуць калдуны i п’юць кампот. Я хачу кампоту i калдуноў. А гвыбны суп я не буду.
– Спачатку глянем, што яны там зрабiлi.
– Пайшлi, толькi я выключу тэлевiзаў.
– Не трэба, хай думаюць, што мы гледзiмо.
– Тады я пвыбаўлю гуку, – меншы кранае рэгулятар. Дужэе джазавая мелодыя.
– Зрабi цiшэй. Чуеш?!
– Чаму?
– Бо не пачуем, як вернуцца рабочыя.
Меншы зноў кранае рэгулятар. Музыка цiшэе. Напружана i асцярожна, каб не пачулi з кухнi мужчыны, дзецi праходзяць калiдорам i зачыняюцца ў кубiчным пакоi. Вова бярэ з падваконня адвёртку. Меншы выбiрае адзiн з шасцi вiнтоў. Абклееныя светлымi шпалерамi сцены выдаюць большымi за неабклееныя, таму пакой мае скасабочаны выгляд – нiбыта ў плане яго ляжыць ромб, а не квадрат. Большы падсоўвае лескi блiжэй да сцяны. Меншы з хлопцаў цiкуе за братам, сцiскаючы ў кулаку тонкi вiнт. На запацелых шыбах вiльгаць збiраецца ў кроплi i выкладае на матавай мутнасцi льдзiстыя вяровачкi.
* * *
На кухнi пануе ўстойлiвы, моцны, салодкi пах смажанай бульбы. Старэйшы рабочы кроiць на важкiя лусты бохан чорнага хлеба. Маладзейшы напаўняе глыбокiя мiсы грыбным супам. На газавай двухкамфорнай плiце астываюць дзве аднолькавыя па аб’ёму каструлi – адна з бурштынавым кампотам, другая з духмяным супам.
– Калi не разбiрацца ў ядзе, можна i атруцiцца,
– разважае старэйшы.
– Труцяцца сапсаваным, а не тым, чаго не любяць. Я адрознiваю сапсаваны прадукт ад свежага. Гэта ўжо абавязкова.
– А ў мяне бывае, што не магу стрымацца, так хочацца есцi. Ведаю, ведаю: што не зусiм добры суп, што гэтаму супу два днi, а ўсё роўна налiваю ў мiсу i з’ядаю.
– Мяне дык не прымусiш з’есцi сапсаванае, нават крышачку прыпсаваны прадукт. Праўда, аднаго разу…
– Хопiць за сталом! А?! – рэзка перарывае старэйшы.
– Ты ж сам пачаў пра атруту.
– Пачаў i скончыў. Усё. Гамон. Сядай i еш. Бяры хлеб.
– А ты хлеба не пашкадаваў, накроiў на дзесяцёх, – гаворыць маладзейшы рабочы, садзiцца да стала, бярэ лусту i адкусвае вялiкi, як праглынуць, кавалак.
У ванным пакоi з непрыкручанага крана капае. У вялiкiм пакоi на экранным шкле на змену мультыплiкацыйнаму саксафону вымалёўваецца барабан з надпiсам: «Канец фiльма». У калiдоры добра чуваць, як аб керамiчную ракавiну разбiваюцца капкi.
Вова праводзiць адвёрткаю па сухой атынкоўцы тонкую вертыкальную драпiну. Каб лепш бачыць, што робiць старэйшы брат, малодшы падыходзiць блiжэй да сцяны. На абгортачную паперу i чырвоныя прыступкi лесак цярушыцца з-пад сталёвага вастрыя адвёрткi светла-шэры пясок. Большы выразае на паверхнi сцяны ўласнае iмя – «Вова». У шарае вока малодшага трапляе парушынка; той, паморгаўшы, трэ кулаком запарушанае вока, напоўненае слязьмi i болем. Хлапечая рука з адвёрткаю паглыбляе элементы друкаваных, даволi роўных i шырокiх, выразных лiтар. Вова вельмi задаволены. Малодшы, забыўшыся на вока, маленькiм вiнтом пачынае выдрапваць на сцяне iмя, не сваё, а iмя, дадзенае бацькамi старэйшаму брату, – «Вова». Лiтары, зробленыя тупым, не прыдатным для гэткай справы iнструментам, – танклявыя, нахiленыя. Большы перасоўвае лескi па шапаткой, зацярушанай пяском паперы на старое месца, забiрае ў меншага вiнт i вяртае разам з адвёрткаю на алейнабелае падваконне, да круглых каўпакоў. Меншы паслухмяна пакiдае разам з братам пакой. У пустым, аптычна скасабочаным пакоi застаюцца надпiсы – «Вова» i «Вова».
* * *
– У супе, як нi прамывай грыбы, заўсёды на дне пясок, – сур’ёзна даводзiць старэйшы.
– На зямлi, на пяску растуць, што ў тым дзiўнага?
– Асаблiва ў сухiх грыбах, – не чуючы пытання, працягвае старэйшы рабочы.
– Са свежых супу нiхто не варыць. Смажаць цi соляць. А суп – гэта ўжо зiмою, а лепш калi пад вясну. Люблю. Люблю збiраць грыбы, – маладзейшы падымае край мiсы, каб было зручней дачэрпаць суп, i дадае: – Каб не работа, дык кожны дзень хадзiў бы ў лес.
– Зiмою? А?
– Зiмою, вядома, не.
– Я i кажу, што зiмою не пойдзеш. Таму я больш люблю рыбу лавiць. Рыбу i зiмою i летам можна лавiць.
– А я не люблю рыбу лавiць. Есцi люблю. Смажанага карася цi карпа за мiлую душу i зараз з’еў бы. А рыбалку не люблю. Трэба сядзець на адным месцы, глядзець у адну кропку, на паплавок.
– Ты не сядзi, а хадзi па беразе.
– Зiмою? Ходзiш i круцiш новыя пелькi ў лёдзе. Ходзiш i круцiш. Так?
– Зiмою сапраўды не паходзiш, – згаджаецца старэйшы.
– Я што кажу: лета, як нi круцi, лепш за зiму. Усё проста i ўсё ясна, – маладзейшы дапiвае кампот i па загаду старэйшага пачынае, бразгаючы мiсамi, мыць посуд. Старэйшы закiдвае нагу на нагу i закурвае папяросу. Перакурыўшы i пакiнуўшы ў маленькай кухнi пасмы дыму, рабочыя вяртаюцца да стоса шпалераў.
* * *
У душным ванным пакоi перачакаўшы, пакуль пройдуць рабочыя, хлопцы заходзяць у пракураную кухню. Большы налiвае невялiкiм апалонiкам у глiняныя мiсы гарачы суп. Меншы, ад няма чаго рабiць, пастуквае лыжкай па цыраце, якой засланы квадратны на тонкiх трубчатых ножках стол. У кухнi пахне тытунём, калдунамi i грыбным супам. Вова хутка з’ядае сваю порцыю i накладае ў гэтую ж мiсу сакавiтыя калдуны. Меншы просiць даесцi за яго суп, бо ён болей не можа, бо ён у дзiцячым садзе атруцiўся грыбамi, бо ён усё роўна не будзе есцi гэты суп. Па-жывёльнаму вуркоча стары, спрацаваны за дзесяць гадоў халадзiльнiк. Большы хлопец забiрае ў меншага мiсу з недаедзеным астылым супам i падсоўвае таму сваю з гарачымi, толькi з духоўкi, калдунамi. Меншы з радасцю разразае вiдэльцам апетытную тушку з чырванавата-рудою скарынкаю. З-пад вiдэльцаў мiсу выцякае густы мясны сок з круглымi вочкамi тлушчу.
– Яны не ваззлуюцца?– пачынае меншы.
– А чаго iм злаваць?
– Мы папсавалi сцяну.
– Рабочыя заклеяць сцяну шпалерамi, i надпiсаў не будзе вiдаць.
– Дык нашто мы тады пiсалi?
– Мы пiсалi, каб ты навучыўся вымаўляць «р».
– У слове «Вова» няма «в-в-в».
– Чаго няма?
– Няма «в-в-в».
– У слове «Вова» ёсць «в-в-в». Ты хочаш сказаць, што ў iм няма «р-р-р».
– Так, – уздыхае меншы i дадае: – I я не навучыўся вымаўляць гэта. Дык нашто мы пiсалi?
– Мы пiсалi, – большы паглядае на столь, нiбы на белай столi напiсаны адказ, – мы пiсалi… Каб ты… Каб ты пар-р-раз-зумнеў. Зразумела?
– Не-е-еа.
– Паразумнеў, паразумнеў. Паўтарай.
– Пав-в-вазумнеў, пав-в-вазумнеў…
– Стоп. I гэта слова не тое. I яно не падыходзiць.
– Не падыходзiць, – уздыхнуўшы, згаджаецца меншы.
* * *
Кароткi ўказальны палец старэйшага з рабочых паказвае на Вовiна слова, выдрапанае пад столлю. Маладзейшы не здзiўляецца, ён спакойна глядзiць на рэльефны надпiс. Старэйшы заўважае крывыя лiтары меншага з братоў i сваiм кароткiм пальцам, на якiм сiнее вытатуiраваны пярсцёнак, паказвае на iх.
– Што будзем рабiць з гэтымi Вовамi? – раiцца маладзейшы.
– З чым? З надпiсамi?
– З дзецьмi, – удакладняе маладзейшы рабочы; ён, стоячы на табурэце, гладзiць шырокай даланёю шурпатую сцяну ў тым месцы, дзе атынкоўку пашкодзiлi адвёрткаю; счакаўшы, ён кажа: – Адвёрткаю пiсаў…
– У iх свае бацькi ёсць. Хай i глядзяць. А мы заклеiм, папера добрая, тоўстая, i вiдаць не будзе. Ты згодзен? А?
– Згодзен, – маладзейшы саскоквае з табурэта i загадвае:– Намазвай! Я чакаю…
– Зараз пачну. А што ты хацеў за сталом расказаць? А?
– Нiчога.
– Нiчога? – здзiўляецца старэйшы.
– Так. Нiчога не хацеў расказаць.
– Ты ж пачаў, ды я перапынiў.
– Пачаў, а цяпер не пачну. Ты не разважай, а лепш добра намазвай, пропускаў не рабi.
– Я намазваю добра. Табе яшчэ павучыцца трэба, каб так намазваць. Расказвай лепш. А то, глядзi ты на яго, вучыць мяне ўзяўся.
– Заўтра за абедам я табе ўсё i раскажу.
– Можаш не расказваць нi сёння, нi заўтра, – старэйшы робiць выгляд пакрыўджанага.
– Добра. Слухай. Не крыўдуй. Чуеш? I чаму ты, калi пра што пытаеш, гэтае «а» дадаеш?
– Не ведаю. Прывык. А калi i як, не помню.
– Пакiнем гэтае «а». Слухай. Сядзелi мы ў сталоўцы. Я i яшчэ двое хлопцаў, аднакурснiкаў маiх. Яны сябравалi. Сiтуацыя непрыемная, калi побач двое сяброў, а ты iм толькi знаёмы цi аднакурснiк. Неўраўнаважаная сiтуацыя. Мы тады ўзялi салату са свежай капусты. Падсоўваю да сябе талерку, а там чарвяк. Невялiкi чырвоны чарвяк, на такога добра рыбу лавiць. Я цiхенька, каб сябры не пабачылi, выкiнуў чарвяка пад стол. Але яны заўважылi. Я моўчкi ем капусту. А першы кажа, што ён бы не еў, i другi пагаджаецца, што ён бы таксама не еў. А я iм кажу, што яны гэтую ж самую салату ядуць, i калi чарвяк трапiў у маю талерку, дык гэта чыстая выпадковасць, бо з адной каструлi ўсiм накладалi. Першы засмяяўся. Злосна засмяяўся. I другi засмяяўся. Тады я ведаеш што зрабiў?
– Што? А?
– Ізноў тваё «а». Яно хутка да майго языка прыклеiцца.
– Добра, добра. Не будзе больш таго «а». Што далей?
– Плюнуў я першаму ў талерку з супам.
– Плюнуў?
– Плюнуў i кажу, можаш, гавару, не есцi суп, бо яго налiвалi ўсiм нам з адной каструлi: i мне, i табе, i яму. Можаш, гавару, не есцi, бо я гэты суп ужо еў.
– I што?
– Нiчога. Усталi яны i пайшлi. Абед на стале застаўся. Потым тыдзень цi два не гаварылi са мной. А потым забылiся цi выгляд зрабiлi, што забылiся.
– Я б табе гэтага так проста не пакiнуў.
– І я б, на iх месцы, не пакiнуў. Але сiтуацыя была перакошаная: яны ўдвух, а я – адзiн. Ім няёмка, мусiць, было. Цi звязвацца не захацелi. За дурня палiчылi. Вось i мы цяпер, заклеiм надпiсы i не будзем звязвацца.
– Зараз iншая справа.
– Іншая. Іншая. Справа. Злева. Намазвай. Чаго стаiш? Думаеш? – заспяшаўся малады рабочы.
Стужка за стужкай кладзецца на сцяну. Ствараецца вiдавочны прыклад, дзе аднолькавае за аднолькавым рухаецца ў часе i прасторы, каб сцвярджаць нязменную нерухомасць. Пад адной са шпалерын знiкае Вовiн надпiс, знiкае спачатку для зроку рабочых, каб паступова сцерцiся i ў свядомасцi астатнiх. Наступная стужка хавае нахiленыя несамавiтыя лiтары, напiсаныя меншым з братоў. Аптычна перакошаны пакой марудна, але няўмольна вяртаецца ў стан роўнага, толькi што не эталоннага, куба.
|
|
|
|
|
Падабаецца
Не падабаецца
|
|
|
2009–2020. Беларусь, Менск.
|
|
|
